De lever is een orgaan rechtsboven in de buikholte, onder het middenrif en boven de maag. Als men de hand op de onderste ribben aan de rechtse zijde van de ribbenkast legt, dan ligt de hand over de lever. Hij wordt ook wel het ontgiftingsorgaan genoemd, vanwege zijn rol in de afbraak en afvoer van afvalstoffen. Hij filtert het bloed en reinigt zo het lichaam van afbraakproducten die ontstaan zijn bij processen elders in het lichaam en van ingenomen stoffen, zoals nicotine, alcohol, medicijnen enz. Verder maakt de lever eiwitten aan en staat hij in voor de productie en opslag van suikers en vetten.

Leverkanker is de 16^e meest voorkomende kanker in België, van de 980 mensen die gediagnosticeerd werden waren er 717 mannen ten opzichte van een opvallende minderheid van 263 vrouwen.

Zoals bij alle kanker maakt men onderscheid in een primaire en secundaire vorm. Kanker die in de lever zelf ontstaat, wordt ook wel primaire kanker van de lever of leverkanker genoemd. De meest voorkomende soort daarvan is het hepatocellulair carcinoom (HCC). Deze vorm ontstaat in de hepatocyten, het voornaamste type van levercellen. Andere soorten, zoals een cholangiocarcinoom, onstaan in de cellen van de galweg en zijn veel minder vaak voorkomend.

Secundaire leverkanker houdt in dat kankercellen zijn uitgezaaid naar de lever. Kankercellen van een tumor, die waar dan ook in het lichaam is ontstaan, kunnen losraken zich verspreiden door het lichaam via bloed of lymfevocht. Aangezien er veel bloed door de lever gaat om te zuiveren, komt het frequent voor dat kanker zich uitzaait naar de lever. De tumoren die dan onstaan noemt men metastasen.

Aanvankelijk start het hele proces meestal met levercirrose. Het begin van cirrose is een chronische ontsteking van de lever. In het stadium van cirrose bevat de lever nog maar weinig of geen normaal leverweefsel, er is wel veel littekenweefsel. Cirrose onstaat door een overmatig alcoholgebruik, chronische virale hepatitis (chronische hepatitis B of C), de erfelijke aandoening hemochromatose (een teveel aan ijzer in het lichaam). In uitzonderlijke gevallen ontstaat leverkanker door het eten van voedingsmiddelen die besmet zijn door aflatoxines van bepaalde schimmels. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat tabak het risico op maag- en leverkanker vergroot. In België, en de meeste andere Westerse landen, zijn de belangrijkste oorzaken van leverkanker een overmatig alcoholgebruik en Hepatitis B en C.

De klinische tekenen zijn heel uiteenlopend, meestal laattijdig en niet specifiek voor kanker. Het kan gaan om

• Buikpijn;
• Een abnormale vermoeidheid;
• Een gele huidskleur;
• Vloeistof in de buik (ascites of buikwaterzucht);
• Misselijkheid en braken;
• Een onverklaarbaar gewichtsverlies;
• Gebrek aan eetlust.

Lees meer

Lees minder

Lees minder

Lees meer

• Eet meerdere kleine maaltijden per dag.
• Neem de soep al een half uur tot een uur voor de warme maaltijd.
• Drink niet vlak voor of tijdens de maaltijd.
• Drink 1,5l per dag. Te weinig drinken kan de eetlust verminderen. Water is een goede keuze maar kies ook voor calorierijke dranken zoals frisdrank, fruitsap of een milkshake.
• Zorg dat je de dingen die je lekker vindt, steeds in huis heeft. Je smaak en geur kan door de behandeling veranderd zijn. Probeer ook eens nieuwe gerechten uit.
• Schep kleine hoeveelheden op en neem een klein bord. De aanblik van een groot bord vol eten kan ontmoedigend zijn.
• Dwing jezelf niet om te eten. Verschuif de maaltijd naar een moment dat je beter kunt eten. Je kunt de ‘schade’ ook  inhalen door goed te eten in de periodes tussen de behandelingen.
• Ga voor de maaltijd even naar buiten, wat beweging in de buitenlucht verhoogt het hongergevoel.
• Zorg ervoor dat je ontspannen bent voor je aan tafel gaat.
• Het oog wil ook wat. Een mooi gedekte tafel of een mooie presentatie kunnen je zin doen krijgen om te eten.
• Als je via de gewone voeding onvoldoende kan eten, kun je dieetpreparaten inschakelen. Raadpleeg je diëtist of apotheker voor meer informatie. De producten zijn enkel verkrijgbaar in de apotheek en bestaan onder vorm van:
• energierijke poeders (eiwitten of koolhydraten) die je aan gerechten kunt toevoegen.
• medische voeding (dranken, pudding, mousses) die veel calorieën aanbrengen in een compacte hoeveelheid.

• Drink 1,5l per dag. Te weinig drinken kan ook een vieze smaak in de mond veroorzaken.
• Een suikervrije kauwgom of een muntje kan een vieze smaak in de mond wegnemen.
• Kauw goed en drink voldoende bij de maaltijd. Zo worden smaakstoffen beter opgenomen en proef je beter.
• Vermijd geuren die je misselijk maken (schoonmaakmiddelen, parfum, sterke etensgeuren, …).
• Vermijd producten waarvan je een afkeer hebt gekregen. Dit zijn meestal gerechten met een sterke geur zoals koffie, gebraden vlees, soep, sterke kruiden,… . Vervang vlees eventueel door vis, ei of een vegetarisch product.
• Kies voor een broodmaaltijd of een koude maaltijd als de geur van een warme maaltijd tegensteekt.
• Eet in een andere ruimte dan waar de maaltijd bereid wordt. Laat de maaltijd eventueel door iemand anders bereiden of kies voor een kant –en klare maaltijd.
• In de microgolfoven koken of opwarmen geeft minder geurhinder.
• Je reuk en je smaakvoorkeur kan per dag wisselen. Probeer verschillende producten uit en schrap niet te snel iets van het menu. Wat op het ene moment niet smaakt, kun je nadien wel weer lekker vinden en omgekeerd. Omwille van smaakveranderingen is het soms de moeite om gerechten die je voordien niet lekker vond of niet kende, toch een kans te geven.
• Vermijd scherpe kruiden als alles te fel smaakt. Probeer neutraal smakende gerechten zoals pasta, rijst, vanillepudding, rijstpap,… .
• Voeg bij een te zoute smaak geen zout toe aan de bereiding en vermijd gerookte vleeswaren, bouillonblokjes en belegen kazen.
• Vervang bij een metaalsmaak vlees door vis, eieren of melkproducten. Gebruik eventueel plastic of houten bestek.
• Friszure gerechten en dranken smaken meestal wel goed. Bijvoorbeeld karnemelk, (drink)yoghurt, sorbet, schijfjes appel, schijfjes komkommer,… .
• Bereid groenten in een melksaus of verwerk fruit in een moes als zure smaken te scherp zijn.
• Probeer steeds te eten, ook als niets u smaakt. Zorg eventueel voor wat afleiding tijdens de maaltijd door tv te kijken, te lezen of bij te praten met familie.

• Door de behandeling kunnen smaak en geur aangetast worden. Vermijd geuren die je misselijk maken (schoonmaakmiddelen, parfum, sterke etensgeuren, …).
• Vermijd voedsel waarvan je een afkeer hebt gekregen. Vaak zijn dit gerechten met een sterke geur zoals gebraden vlees, bouillon of koffie.
• Eet in een andere ruimte dan waar de maaltijd bereid wordt. Laat de maaltijd eventueel door iemand anders bereiden of kies voor een kant- en klare maaltijd.
• Kies voor een broodmaaltijd of een koude maaltijd als de geur van een warme maaltijd tegensteekt.
• Drink voldoende. Te weinig drinken kan klachten als misselijkheid verergeren en bijdragen aan een vieze smaak in de mond.
• Zorg dat je ontspannen bent voor je aan tafel gaat en rust uit na het eten. Zitten gaat vaak beter dan liggen.
• Eet meerdere kleine maaltijden per dag. Een lege maag kan ook een misselijk gevoel geven.
• Forceer jezelf niet. Als het niet lukt om te eten, eet dan op een moment dat je minder misselijk bent. Zelfs als dat ‘s nachts is.
• Een cracker of beschuit voordat je opstaat, kan helpen tegen ochtendmisselijkheid.
• Zorg voor een goede mondhygiëne.

• Bij diarree verlies je veel vocht en mineralen (zoals zout). Drink 1,5 tot 2,5l per dag. Soms is het nodig om een ORS-oplossing te drinken om vocht en mineralen weer aan te vullen. Deze poederoplossing met zouten is verkrijgbaar in de apotheek.
• Voeg  eventueel wat extra zout toe aan maaltijden of kies voor zoute gerechten zoals bouillon. Eet tussendoor wat chips, gezouten noten of zoute koekjes.  
• Stoppende voedingsmiddelen bestaan niet. Beschuiten, bessensap, geraspte appel, wortelsap, rijstwater, bananen,… zullen dus geen merkbaar stoppend effect hebben.
• Vermijd grote of vetrijke maaltijden. Kies eerder voor lichte, kleine maaltijden gespreid over de dag.
• Een vezelarme voeding is niet nodig en is zelfs nadelig voor de darmflora. Vezels binden het overtollige vocht in de stoelgang. Kies voor lichtbruin brood, gekookte groenten, witte deegwaren, rijst en aardappelen. Overdrijf echter niet me vezels en beperk het gebruik van fruit. Kies voor rijp en zacht fruit en schil steeds.
• Vermijd grove vezels zoals in:
• volkoren granen (volkoren brood, rozijnenbrood, muesli, zilvervliesrijst,…).
• vezelige groenten (asperges, paprika, bleekselder, peulvruchten,…).
• vezelig fruit (onrijp fruit, ananas, steenvruchten, appelsien, gedroogd fruit, noten…).
• Wanneer je melk minder goed kan verdragen, kun je (tijdelijk) overschakelen op sojaproducten. Yoghurt of kaas geven meestal geen klachten.
• Vermijd suikerrijke voeding of dranken met veel suiker zoals appelsap of druivensap. Deze werken laxerend.
• Vermijd sterke kruiden, koffie en alcoholische dranken.

• Jestoelgang kan veranderen doordat je:
• bepaalde medicatie gebruikt.
• minder eet dan voordien.
• minder vezels eet dan voordien.
• te weinig drinkt.
• minder beweegt dan voordien.
• In veel gevallen zal de arts een laxeermiddel voorschrijven. Maak eventueel gebruik van vezelpreparaten die verkrijgbaar zijn in de apotheek (bijvoorbeeld stimulance ®, benefiber ®).
• Zorg voor een vezelrijke voeding:
• volkoren granen zoals volkoren brood, volkoren deegwaren, zilvervliesrijst,… .
• groenten, peulvruchten, vers en gedroogd fruit, noten en zaden, peperkoek, volkoren koekjes,… .
• Volgende gewoontes kunnen de stoelgang bevorderen:
• Drink minstens 1,5l per dag. Drink eventueel een glas lauw water of fruitsap op nuchtere maag.
• Eet regelmatig en sla geen maaltijden over.
• Door te ontbijten brengt u uw darmen op gang.
• Ga bij elke aandrang meteen naar het toilet.
• Probeer zoveel mogelijk te bewegen.

• Spoel je mond regelmatig met zoutwater (2 theelepels keukenzout oplossen in 1 liter water).
• Zure fruitsoorten zoals citrusfruit (appelsien, citroen, pompelmoes,…) of fruitsap kunnen te scherp zijn. Fruitsoorten zoals aardbeien, peer, perzik, banaan of meloen zijn minder zuur. Verzacht zure smaken eventueel door toevoeging van een melkproduct (yoghurt, slagroom) of maak een milkshake met ijs en fruit.  
• Vermijd scherpe kruiden zoals peper, paprika, curry, mosterd, knoflook,…. Groene kruiden zoals peterselie, kervel, tijm,  en dille geven meestal minder hinder. Voeg eventueel wat room of melk toe om scherpe smaken te verzachten.
• Vermijd sterk gezouten voeding, zoals gerookte vleeswaren, gerookte vis, bouillon, chips, gezouten noten,….
• Gebruik bij een pijnlijke mond eventueel een rietje om te drinken.
• Laat warme gerechten of dranken eerst afkoelen tot kamertemperatuur.
• Koude dranken, een ijsklontje of een ijsje kunnen de mond en keel verzachten.
• Vermijd koolzuurhoudende en alcoholische dranken.
• Vermijd voeding die de mond, keel of slokdarm kunnen beschadigen zoals broodkorsten, hard fruit, hard gebakken gerechten, noten,... . Let op met graten en botjes.
• Wanneer je brood moeilijk kan slikken, kun je het eerst soppen in melk of in de soep.
• Pas de consistentie van je voeding aan als je problemen ondervindt met kauwen of slikken. Probeer eerst zachte voeding (aardappelpuree, pasta, vis, zacht vlees, gekookte groenten,….). Indien nodig kun je gerechten grof malen of fijn mixen.  

• Spoel je mond regelmatig met zoutwater (2 theelepels keukenzout oplossen in 1 liter water).
• Zorg dat je steeds drinken bij de hand hebt, ook 's nachts.
• Drink voortdurend kleine slokjes tijdens de maaltijd.
• Gebruik extra saus of bouillon om gerechten vochtiger te maken. Voeg extra boter, room of mayonaise toe om de voeding smeuïger te maken.
• Gebruik smeuïg beleg zoals paté, smeerkaas of een vlees –of vissalade.
• Sop brood in melk of in de soep.
• Vervang brood eens door ontbijtgranen met melk, havermout,….
• Probeer friszure voedingsmiddelen zoals appel, ananas, tomaat, komkommer, augurk,… of friszure dranken zoals water met citroen, frisdrank, fruitsap, karnemelk, drinkyoghurt,… .
• Stimuleer je speekselklieren door te zuigen op ijsblokjes, een ijsje of een snoepje.
• Kauwen stimuleert de speekselproductie en heeft een gunstig effect op de smaak. Schakel niet te snel over naar vloeibare of gemalen voeding.
• Spoel je mond grondig na elke maaltijd en na het gebruik van zure of suikerrijke voeding. Gebruik eventueel een rietje bij het drinken van zure dranken zoals frisdrank. Aangezien je minder speeksel hebt, zijn je tanden minder beschermd tegen zuren.
• Gebruik eventueel een speciale spray om je mond te bevochtigen. Deze zijn verkrijgbaar bij de apotheek.

• Spoel je mond regelmatig met zoutwater (2 theelepels keukenzout oplossen in 1 liter water).
• Slijmvorming kan het gevolg zijn van de behandeling. Klachten kunnen optreden na het gebruik van melkproducten, chocolade en suikerrijke producten. Deze voedingsmiddelen geven een plakkerig en slijmerig gevoel maar zijn niet de oorzaak van slijmproductie.
• Spoel je mond met water na het drinken van melk. Zure melkproducten zoals karnemelk en yoghurt of sojamelk geven minder klachten. Hoe kouder de melkproducten, hoe minder de klachten.
• Probeer friszure voeding zoals appel, ananas, tomaat, komkommer, augurk,… of friszure dranken zoals water met citroen, frisdrank, fruitsap,…
• Wanneer het speeksel dik, taai en draderig wordt, raadpleeg je best een arts. Deze kan eventueel medicatie voorschrijven.

• Drink 1,5l per dag. Drink niet vlak voor of tijdens de maaltijd want dat werk verzadigend. Kies naast water ook voor calorierijke dranken zoals frisdrank, fruitsap, volle melkdranken, milkshakes, smoothies,… .
• Sla geen maaltijden over.
• Eet waar je zin in hebt. Voldoende eten is nu belangrijker dan gezond eten.
• Neem meerdere kleine maaltijden per dag.
• Neem extra tussendoortjes zoals:
• koeken, cake, patisserie, koffiekoek,....
• volle yoghurt, pudding, pap, chocomousse, tiramisu, roomijs, sorbet,….
• een (kant- en klare)milkshake of smoothie.
• gefrituurde hapjes.
• blokjes kaas, salami, paté,...
• toastje of sandwich met vet beleg (kaas, vlees -of vissalade, paté,...).
• chips, nootjes, zoute aperitiefkoekjes,
• Vervang de broodmaaltijd eens door sandwiches, pannenkoeken, verloren brood, patisserie, pasta (lasagne, macaroni), spek en eieren,…
• Maak de maaltijden extra energierijk door bijvoorbeeld het toevoegen van volle room of extra boter. Voeg een extra ei toe aan puree.
• Gebruik extra saus bij de maaltijd.
• Voeg extra bindmiddelen toe aan de soep zoals aardappelen of vermicelli. Ook een scheutje room, vleesballetjes, korstjes,… maken de soep extra energierijk.
• Kies voor bereidingswijzen zoals frituren, bakken, stoven, gratineren,… .
• Voeg een extra klontje boter toe aan groenten. Rauwkost bevat weinig calorieën en geeft snel een vol gevoel.
• Probeer dagelijks vlees of vis te eten voor de aanbreng van eiwitten. Kies ook voor vettere vlees- en vissoorten. Vlees en vis kunnen ook vervangen worden door eieren, vegetarische producten of melkproducten.
• Besmeer je brood ruim met boter en neem dubbel beleg.  
• Voeg extra suiker of honing toe aan gerechten of dranken.
• Als je via de gewone voeding onvoldoende kan eten, kun je dieetpreparaten inschakelen. Raadpleeg je diëtist of apotheker voor meer informatie. De prodcuten zijn enkel verkrijgbaar in de apotheek en bestaan onder de vorm van:
• energierijke poeders (eiwitten of koolhydraten) die u aan gerechten kan toevoegen.
• medische voeding (dranken, pudding, mousses) die veel calorieën aanbrengen in een compacte hoeveelheid.

Broodmaaltijden

• Snijd de korsten van je brood. Smeer eventueel een dikke laag boter en gebruik smeerbaar beleg, zoals paté, smeerkaas, vlees- of vissalades, choco, confituur,….
• Kies voor zachte broodsoorten zoals sandwiches of vervang brood eens door omelet, roerei, pannenkoeken, verloren brood, broodpudding, koffiekoek, eclair,….
• In plaats van brood kun je ook yoghurt of pudding eten of je kunt zelf een pap maken. Mix grove graansoorten zoals havermout eventueel fijn met een staafmixer.
• Sop brood in de melk of koffie of maak een broodpap (brood weken in warme melk en suiker en boter toevoegen).
• Laat ontbijtgranen zacht worden in melk of yoghurt.
• Wanneer de voeding vloeibaar moet zijn kun je eventueel een drinkyoghurt nemen. Je kunt ook een milkshake (melk, roomijs en eventueel fruit) of een smoothie (fruit of fruitsap mixen met volle yoghurt en/of room) maken.  

Warme maaltijd

• Laat warme gerechten eventueel afkoelen tot kamertemperatuur.
• Kies voor zachte vlees- en vissoorten. Vette vleessoorten zijn vaak zachter (hamburger, worst). Suddergerechten zoals stoofvlees zijn zacht en smeuïg en zullen makkelijker naar binnen glijden.
• Bak vlees of vis niet te hard aan. Let op met draderig en gepaneerd vlees. Dit is vaak hard en moeilijker om te slikken. Let op met graten bij vis.
• Vlees en vis kunnen ook vervangen worden door eieren, vegetarische producten of melkproducten.
• Pastagerechten met saus zijn zacht en glad en glijden makkelijk naar binnen.
• Kook groenten goed gaar. Snijd vezelige groenten zoals erwten, champignons, asperges en bleekselder goed fijn of eet ze met veel saus. Zachte groenten zijn bijvoorbeeld bloemkool, broccoli, sperziebonen, koolsoorten, wortel, spinazie… .
• Stoof groenten aan in boter of bereid in een saus.
• Vervang groenten eens door een fruitmoes, gestoofd fruit of fruit op blik.
• Mix aardappelen niet fijn met een staafmixer. Hierdoor wordt de puree ‘lijmerig’. Prak ze liever fijn en voeg extra boter, room en een ei toe.
• Wanneer groenten, vlees en aardappelen samen gemixt worden, kan u een onsmakelijke brei bekomen. Door alles apart te mixen en te serveren krijg je een kleurrijk bord.
• Vermijd scherpe kruiden en sterk gezouten voedsel.
• Ga niet onnodig over op vloeibare voeding. Kauwen heeft een gunstige invloed op de smaak en de speekselproductie. Vraag eventueel advies aan een logopedist.

Dranken

• Vermijd koolzuurhoudende en sterk alcoholische dranken.
• Laat warme dranken afkoelen tot kamertemperatuur.

Tussendoortjes

Tussendoortjes zijn een belangrijke aanvulling van de hoofdmaaltijden. Zeker als je minder eet dan je voordien gewend was of wanneer je vloeibare voeding gebruikt. Neem zes tot zeven tussendoortjes per dag zoals:

• cake, slagroomtaartje, eclair, madeleine, eierkoek,… . Dop harde koeken eventueel in wat melk of koffie.
• volle yoghurt, pudding, pap, chocomousse, tiramisu, roomijs, sorbet….
• een (kant- en klare) milkshake of smoothie.
• fruit op blik, fruitmoes of zacht fruit zoals banaan, mango, kiwi, meloen, steenvruchten, aardbei, kiwi,… Fruit kan ook geraspt of geperst worden. Probeer ook eens een fruitpap.
• een toastje of sandwich met smeerbaar beleg.
• gefrituurde hapjes.
• een plakje zacht beleg (zachte vleeswaren, kaas,..).
• zoute aperitiefkoekjes, blokjes (smeer)kaas, kruidenkaas, paté,…
• minuut soep, crémesoep, bouillon,… Laat eventueel enkele beschuiten in de soep weken.

Als je via de gewone voeding onvoldoende kan eten, kun je dieetpreparaten inschakelen. Raadpleeg je diëtist of apotheker voor meer informatie. De prodcuten zijn enkel verkrijgbaar in de apotheek en bestaan onder vorm van:

• energierijke poeders (eiwitten of koolhydraten) die u aan gerechten kan toevoegen.
• medische voeding (dranken, pudding, mousses) die veel calorieën aanbrengen in een compacte hoeveelheid.

• Koop kant- en klare maaltijden of gebruik producten uit blik of uit de diepvries.
• Maak grotere porties op de momenten dat je je beter voelt. Je kunt de extra porties enkele dagen in de koelkast bewaren of invriezen.
• Vraag aan iemand om de boodschappen te doen of voor je te koken. Je kunt ook maaltijden aan huis laten bezorgen.
• Neem meerder kleine maaltijden, verspreid over de dag.
• Als kauwen te vermoeiend is kun je wat vaker zachte of vloeibare voeding eten zoals pudding, (drink)yoghurt, pap, soep,... .

• Verhit vlees steeds tot in de kern. Gebruik geen rauw bereide vlees(waren) of rauw bereide salades zoals steak tartaar, carpaccio, filet américain, garnaalsalade,….
• Vermijd schaal- en schelpdieren (bijvoorbeeld mosselen). Gebruik geen rauwe vis (tartaar, carpaccio, gerookte vis, sushi,…).
• Vermijd schimmelkazen en kazen bereid met rauwe melk zoals brie, camembert.
• Was groenten grondig en schil ze. Vermijd rauwkost afkomstig van een saladbar, (zelfbediening)restaurants, meeneemmaaltijden.
• Bewaar rauwe producten gescheiden van bereide producten. Dek alle voedingsmiddelen af, ook in de koelkast.
• Ontdooi diepgevroren voedingsmiddelen in de koelkast of in de microgolfoven. Laat nooit ontdooien op kamertemperatuur.
• Giet dranken steeds in een glas of drink met een rietje. Drink niet rechtstreeks van de fles of van een blikje.
• Controleer steeds de vervaldatum op verpakkingen.
• Gebruik geen etensresten.
• Kies zoveel mogelijk voor klein of individueel verpakte voedingsmiddelen.

Lees minder

Lees meer

Lees minder

Lees meer